Z Przemyśla do Lwowa

czyli jak przemyski dentysta stał się znanym fotografem

Stefan Dmochowski, o którym traktuje dzisiejszy post, był nie tylko pierwszym ukraińskim dentystą w Przemyślu, ale również należał do grona najznamienitszych fotografów w Galicji. Jego pasja do fotografii rozpoczęła się w 1893 roku, kiedy to zakupił za całych 14 koron w przemyskiej księgarni swój pierwszy aparat fotograficzny. „Nawiasem mówiąc, w Przemyślu, gdzie mieszkał wówczas młody fotograf amator, nie było ani jednego Ukraińca, który miałby aparat.” Późniejszy luminarz galicyjskiej fotografii zaczynał od zdjęć rodzinnych i studiował literaturę specjalistyczną. W końcu po latach kupił od Rodenstocka aparat na statywie, a później nowy aparat jednej z najsłynniejszych przedwojennych firm Ernemann. Poza pracą zawodową i swoją fotograficzną pasją Dmochowski czynnie uczestniczył w życiu kulturalnym tutejszej społeczności ukraińskiej,  zyskując „sławę galicyjskiego intelektualisty i niezwykle taktownego człowieka”. Był przy tym wielkim fanem sportu oraz  krótko – radnym miasta Przemyśla.  Po kilku miesiącach od wyboru do Rady Miasta Przemyśla, latem 1928 roku, Dmochowski wraz z rodziną przeniósł się do Lwowa. Tu miała się rozwinąć na dobre, zapoczątkowana w Przemyślu, pasja do fotografii. Zanim jednak to się stało, Stefan Dmochowski znany był w Przemyślu (a i później we Lwowie) jako doskonały … dentysta.

Poniżej artykuł Jurija Gawryluk zamieszczony w czasopiśmie „Nasze Słowo” nr 31, 2019-08-04  (tłumaczenie –  Piotr Tchir)

******

Każdy kiedyś był dzieckiem i lubił łasować się słodyczami, a ktoś nie przestaję tego robić również w wieku dorosłym. W 1930 roku mieszkańcy Galicji mogli cieszyć się wyrobami pierwszej lwowskiej cukierni „Fortuna Nowa” (jednego z „przodków” dzisiejszej firmy „Switocz”), która została założona w Przemyślu. A kiedy już jakiś lwowianin zaczynał odczuwać nieprzyjemne skutki zachwytu słodyczami, do swojego biura na ul. Sykstuskiej zapraszał dr Stefan Dmochowski. Według ogłoszeń w ówczesnej prasie, ten „były praktykant polikliniki dentystycznej w Berlinie” wykonywał „wszystkie prace w zakresie najnowszej dentystyki” a także posiadał swój własny aparat rentgenowski. W 1929 roku dr Dmochowski, wraz ze swoim sprzętem, właśnie z Przemyśla przeniósł się do Lwowa. Wykonywał nie tylko zdjęcia rentgenowskie chorych zębów i szczęk, ale także fotografie konwencjonalne. Był uważany za mistrza fotografii wnętrz i wraz z prof. Aleksym Balickim był inicjatorem powstania Ukraińskiego Towarzystwa Fotograficznego (1930-1939). (…)

Stefan Dmochowski z żoną Teodorą z Podłuskich, 1906 rok

Stefan Dmochowski przyszedł na świat w Przemyślu 1 czerwca 1874 roku w rodzinie księdza Teofila Dmochowskiego (1839-1892), który w latach 1867-1878 był kaznodzieją w katedrze greckokatolickiej, a w 1878 otrzymał parafię w pobliżu Jaksmanic (został tam pochowany w pobliżu cerkwi). To właśnie Jaksmanice (Gmina Medyka), a nie Aksmanice (Gmina Fredropol), podawane są jako miejsce urodzenia Stefana w informacjach biograficznych. Poza tym Przemyśl jako miejsce urodzenia, wskazał Sam Dmochowski, wklejając do albumu zdjęcie z opisem „Dom, w którym się urodziłem”.

[fot. po lewej – „Dom, w którym się urodziłem 1/VI 1974 Fot. 1903 Przemyśl” – przyp. red.]

Dom jest dość skromny, niewątpliwie położony wśród miejskiego, a nie wiejskiego krajobrazu. Nawiasem mówiąc, to właśnie od księdza Tadeusza Dmochowskiego rząd Austriacki wykupił plac przy ulicy Dobromilskiej (później Słowackiego) pod budowę domu, do którego w 1895 przeniesiono polskie i ukraińskie gimnazjum, mieszczące się w dawnym Kolegium Jezuickim.

Do tego gimnazjum uczęszczał również przyszły lekarz i fotograf Stefan Dmochowski. Wykształcenie zawodowe zdobywał najpierw na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a następnie w Berlinie. To właśnie w czasach studenckich Stefan zaczął interesować się fotografią, w 1893 roku kupił swój pierwszy aparat fotograficzny, na który trafił w Przemyskiej księgarni. Po uzyskaniu dyplomu Stefan Dmochowski pracował jako lekarz wojskowy w Garnizonie Twierdzy Przemyśl, ale w 1906, gdy ożenił się z przemyślanką Teodorą Podłuską, pożegnał się z Austro-Węgierskim wojskiem. Wówczas Stefan Dmochowski jako pierwszy Ukrainiec w Przemyślu, a być może i w całej Galicji, rozpoczął swoją prywatną praktykę stomatologiczną. Był także pierwszą osobą, która sfotografowała swój gabinet i umieściła wydrukowany obraz w albumie z opisem „Mój pokój ordynacyjny na I piętrze przy ul. Kolejowej w Przemyślu”

„Mój pokój ordynacyjny na I piętrze przy ul. Kolejowej w Przemyślu»

Anons w: „Nowiny Poniedziałkowe” 1919 rok

Fotografia ta, podobnie jak wiele innych zdjęć z Przemyśla (najstarsza pochodzi z 1903 roku), zachowała się w jednym z albumów, które później lekarz przywiózł ze sobą do USA. Teraz jest nieocenionym źródłem obrazów z życia prywatnego i społecznego Ukraińców w Przemyślu z lat 1900-1920, przechowywanych w Muzeum-Archiwum Ukraińskim w Cleveland. Instytucja ta dostarczyła nam kopie zdjęć, za które należą się wielkie podziękowania dla dyrektora Muzeum Andrzeja Fedynskiego i Anizy Kravs.

Jurij Gawryluk ( tłum. Piotr Tchir)

HISTORIE Z LAMUSA: pozostałe posty