Kryminalny Przemyśl

albo miesiąc grozy w sennym mieście (cz. I)

Zdawało się, że w sennym mieszczańskim Przemyślu roku 1914 niewiele może się wydarzyć, co poruszy do głębi opinię publiczną. Wprawdzie co jakiś czas dobiegały szacownych mieszczan z lokalnego garnizonu informacje o samobójstwach żołnierzy, spowszedniały jednak one publiczności przemyskiej na równi z obecnością prawie dwustu pań lekkich obyczajów, które miasto nasze wątpliwym swym urokiem zaszczycały. Cóż, zdarzył się wprawdzie okazjonalnie wypadki z udziałem fiakrów i ich dorożek, tudzież wybuchy w jakieś kamienicy, to wszystko jednak nijak się miało do tego, co wzburzyło opinię publiczną w pierwszych dniach czerwca 1914 roku. W tym to czasie, a właściwie kilka dni wcześniej, bo w nocy z 30 na 31 maja 1914 roku tj. z  soboty na niedzielę (czyli właściwie w same Zielone Świątki), dokonano bestialskiego mordu na rodzinie Fussów z Pikulic. Zbrodnia ta zakończyła miesiąc, o którym trudno byłoby rzec, że był spokojny lub senny.

***

Morderstwo rodziny Fussów 

„W niedzielę rano – pisał Głos Przemyski w nr 23 z czerwca 1914 r. – rozeszła się wśród naszej ludności wieść, że w nocy w Pikulicach zamordowano sześć osób, a siódmą ciężko zraniono. (..) Wiadomość ta straszna zelektryzowała ludność. Toteż zaraz rano w niedzielę liczne rzesze mieszkańców puściły się w drogę do Pikulic, aby na miejscu się dowiedzieć o szczegółach wstrząsającej zbrodni.”

Pikulice w owym czasie uchodziły za wieś cichą, dość licznie zamieszkaną przez ludność mieszaną, wśród której było kilka rodzin żydowskich. To właśnie na jednej z nich, na rodzinie niejakiego Markusa Fussa, 54-letniego rzeźnika (wg. innych Fuss miał lat 48) i dostawcy mięsa dla pikulickiej załogi, dokonano ohydnego morderstwa.

Dom Fussów, a właściwie nędzna chałupina, która stała po prawej stronie głównej drogi nieopodal koszar, raczej niczym nie mógła przyciągnąć uwagi złodziei. W jej pobliżu stały również „domostwa murowane blachą, dachówką i gontami pokryte, oraz proste, brudne, odarte i słomą poszyte”. Wszystko jednak wskazywało na to, że pikulicka zbrodnia dokonana została w celach rabunkowych. „Wiedziano bowiem – pisze wspomniany „Głos Przemyski” – że Fuss pobierał każdego pierwszego znaczniejszą kwotę z kancelarii wojskowej 30 p. artylerii za dostarczane dla wojska mięso.” Tym razem nastąpiły widać jakieś opóźnienia i Fuss nie miał przy sobie żadnej gotówki. Być może jej posiadanie uratowałoby jego rodzinę. Tego jednak wiedzieć nie możemy. Wiemy natomiast, że zbrodnia ta spowodowała w przemyskim społeczeństwie nie tylko poczucie grozy, ale i pewnej bezradności wobec fali przestęczych praktyk, w które obfitował miesiąc maj 1914 roku.

W Pikulicach dokonano morderstwa, które przewyższało swym okrucieństwem „bestialski mord” na Annie Kużbytównie, który miał miejsce kilka tygodni wcześniej w samym Przemyślu. Zamordowych zostało w podstępny sposób sześć osób; Markus Fuss, jego żona Gitla, trójka dzieci Aron (lat 18), Baruch (lat 14) i Izak (8) oraz 14-letnia Regina Frenklówna, która bawiła w Fussów w gościach. „Jak stwierdzono rabusie, którzy dla rabunku zamordowali sześcioro osób, zrabowali 2K 60 h. i drobiazgi, łącznej wartości 60 koron.” Przybyli na miejsce lekarze stwierdzili, że każda z ofiar mordu ma kilka lub kilkanaście ran, „zadanych narzędziem ostrem, nożem lub bagnetem”. „Złamanie czaszki u kilku ofiar  wskazuje, że morderca operował też tępem twardem narzędziem. Aron, 18-letni syn Fussa, miał zupełnie odcięty nos.” Ciężko raniona służąca Rozalia Łapicka, która ledwo uszła z życiem została odwieziona do szpitala powszechnego.

W związku z tym, że zbrodnię wykryto już na drugi dzień, policja przemyska sprowadziła ze Lwowa specjalnie szkolonego psa, aby ten pomógł w poszukiwaniach morderców rodziny Fussów. Pies w jakiś sposób okazał się pomocny, ale nie on spowodował, że dość szybko aresztowano dwóch żołnierzy 30 p. artylerii podejrzanych o dokonanie zbrodniczego czynu:  Iwana Kaczmara (ten, sam, zgłosił się na policję już w poniedziałek)  oraz Wasyla Rybczaka, który miał być głównym sprawcą zbrodni.

Wiadomość o wymordowaniu rodziny Fussów odbiła się szerokim echem w całym kraju. Nie tylko z uwagi na liczbę ofiar, ale również na same okoliczności zbrodni i widok jaki na miejscu zastali świadkowie.

„Obraz, który oglądałem w nędznej chałupinie (…) – pisał świadek wydarzeń – zgrozą swoją przewyższał  opisy najsenzacyjniejszej literatury kryminalnej. (…) Na drewnianym łóżku składanem w skurczu śmiertelnym zgięty trup Frenklównej. Nagie ciało obficie krwią rozmazaną zbryzgane. Na piersi skręcone strzępy koszuli. Na głowie i twarzy liczne rany o krwi już zakrzepłej. Włosy skołtunione i skręcone. (…) Po drugiej stronie pod ścianą na łóżku drewnianym trzy trupy obok siebie jakby w braterskim  uścisku. To Aron, Baruch i Izak. Twarze ich straszne. Rysów ich nawet rozeznać nie można, tak gęsto oblepione są krwią od licznych ciosów.” Krew przeciekała przez sienniki i pościel, na której spoczywały zaskoczone we śnie ofiary. „W drugiej izbie leżała Fussowa, cała twarz jej zniekształcona (…) Obok łóżka stół, a na nim wypalone szabasowe świece (…) Na drugim łóżku zwłoki Fussa. Kałuża krwi na podłodze.” W jakiś niewyobrażalny sposób ocalała trójka dzieci: 10-letni Mojżesz Fuss, 6-letnia Miriam i 3-letni Ascher. Najmłodszy chłopiec „spał u boku martwej matki, aż do rana, gdy ludzie weszli do izby. Po otwarciu oczu biedactwo poczęło płakać i rączką ocierało zakrzepłą krew na twarzy matki.”

Jak wspomnieliśmy Iwan Kaczmar sam zgłosił się na policję twierdząc, że był świadkiem zbrodni dokonanej przez Wasyla Rybczaka. Tego ostatniego policja w osobie ajenta Dostala zgarnęła w samych koszarach przy czynnej pomocy uzbrojonych wojskowych. Rybczak oczywiście twierdził stanowczo, że generalnie nic o Fussach nie wie, a rzeczoną noc spędził na zabawianiu się w kilku przemyskich szynkach i w domu publicznym u „Joasi” na ulicy Podjazdowej. Joasia słowa Rybczaka potwierdziła przynajmniej w tym zakresie, że mu się oddała … ponoć nawet niezbyt ochoczo. Jeszcze tej samej nocy przewieziono Rybczaka pod silną eskortą „na wózku otwartym przy blasku pochodni” do Przemyśla, gdzie „budynek policyjny był oblężony przez publiczność”.

W trakcie śledztwa wyszło na jaw, że w całą zbrodnię zamieszany jest również fiakier Rudolf Trzaska. Ten ciekawy osobnik posiadał w swoich kołach opinię zarówno eleganta, awanturnika, jak i uwodziciela prostytutek. W obronie czci rzeczonych pań Trzaska często sięgał po argument siłowy, co najwyraźniej podobało się niewiastom. Generalnie uchodził za osobnika narwanego i skorego do bójek.

Jeśli chodzi o mord w Pikulicach kluczową w sprawie Trzaski okazała się konfrontacja z młodym Fussem. Młody chłopak bez cienia namysłu rozpoznał w nim mordercę matki i ojca. „Konfrontacyi tej dokonano w nocy na miejscu zbrodni tj. w chacie Fussów i wywarła ona na zbrodniarzu wielkie wrażenie, nie usiłował nawet silnie zaprzeczać swego udziału. Poznała go także  właścicielka szynku, znajdującego się na drodze  z Pikulic do Przemyśla, która zeznała, że Trzaska przybył do szynku w nocy krytycznej i pijąc tam wódkę wycierał zakrwawione ręce.” Udział Trzaski w mordzie rodziny Fussów był bezsprzeczny.

Trzeci sprawca mordu Rudolf Trzaska

Sędzia śledczy p. Krogulecki z pozostałym przy żciu 10-letnim Fussem

Pikulicka zbrodnia, która miała miejsce w ostatnim dniu maja 1914 roku, była co prawda najgłośniejszą, ale nie jedyną, która dokonana została w tym miesiącu. Jakoś tak się złożyło, że miesiąc maj 1914 roku obfitował w Przemyślu i okolicy w liczne przestępstwa, również te najcięższego kalibru. O innych, budzących grozę wśród  ówczesnych mieszkańców miasta występkach, będziemy pisać w części drugiej „Kryminalnego Przemyśla”.

M. Pietrzak

Obrazki z miasta – pozostałe posty: