Kołnierzyki i manszety

… czyli o fabryce Leona Gansa

Istniała na początku wieku w Przemyślu, na ulicy Mokrej, jedyna w Galicji fabryka bielizny i pralnia parowa. Zajmowała się ona głownie produkcją kołnierzyków, manszetów (czyli inaczej – mankietów), a właścicielami jej byli panowie Rapaport, Löwental i Leon Gans.

W mieście, gdzie przemysłu było jak na lekarstwo, był to jeden z nielicznych rodzynków. Niejaki A. Radwan w „Gazecie Przemyskiej” z 11 marca 1910 [nr.21] zamieścił wielce ciekawy tekst o tym przemyskim przedsiębiorstwie. Dowiadujemy się z niego nie tylko ilu pracowało tam ludzi, ile zarabiali i jak wyglądało całe przedsięwzięcie. Dowiadujemy się również gdzie wyroby przemyskich przedsiębiorców znajdowały swoich nabywców. Tekst, jako się rzekło wielce ciekawy, a i wymowę ma niemal patriotyczną (w każdym razie w lokalnym wydaniu). Okazuje się bowiem, że jedyna w Galicji parowa fabryka kołnierzyków i manszetów z Przemyśla  zamówień nie miała prawie wcale. Większość bowiem wspomnianych akcesoriów męskiej garderoby sprowadzali przemyscy kupcy z niemieckich fabryk. „To doprawdy więcej niż głupota” orzekł autor, który zrozumieć nie potrafił, że przemyskie wyroby zbyt znajdują gdzieś na świecie, a w rodzimym Przemyślu są nieomal bojkotowane.

M.P.

Z Przemyskiego przemysłu

A. Radwan

Wracałem do Przemyśla z tych stron, w których podróżny z okna pociągu nad każdem niemal miastem a nawet miasteczkiem widzi szereg sterczących kominów. Wiemy co to znaczy. Tam pod tymi kominami – ruch, praca, życie – jednym słowem to wszystko, do czego my od szeregu lat tak bardzo wzdychamy ­– tam kwitnie przemysł. Niestety u nas inaczej, inaczej inaczej. Ów dumnie strzelający w górę zwiastun przemysłu – jest u nas rzadkim zjawiskiem, nic więc dziwnego, że gdy go człowiek zobaczy, interesuje się nim i chciałby zaraz wiedzieć, co tam u stóp jego się dzieje. Kiedy więc z pociągu zobaczyłem i nad grodem Przemysława kilka takich kominów, postanowiłem przy najbliższej sposobności pozwiedzać owe środowiska naszego skromnego przemysłu. Postanowienie owo wprowadziłem już po części w czyn, a wrażeniami mojemi dzielę się z Szacownymi czytelnikami.

Zapukałem do drzwi kancelarii fabryki kołnierzy, która jest własnością spółki: Rapaport, Löwenthal, Gans. Zastałem przy biurku pp. Löwentala i Gansa. Kiedy im przedstawiłem cel mego przybycia, ofiarował mi się z nadzwyczajną uprzejmością p. Gans za przewodnika i oprowadził mię po całej fabryce, pokazując i objaśniając każdą rzecz szczegółowo.

Weszliśmy najpierw do szwalni. Sala duża, jasna, wszędzie wzorowa czystość, podobnie, jak czyste i białe jest płótno, z którego się wyrabia kołnierze. W koło stoły – na nich maszyny do szycia, przy nich około 40 dziewcząt zajętych pracą. Wszystkie wyglądają dobrze i zdrowo – nic dziwnego – pracują w warunkach higieną wymaganych. Robota,  naturalnie podzielona, przechodzi z rąk do rąk. Tu się kraje, tam się szyje, stebnuje, dalej robi się dziurki, jeszcze dalej te dziurki się oblamuje – nim kołnierzyk, czy manszet przybierze właściwy sobie kształt, musi przejść przez parę różnych etapów. Idziemy za nim i przychodzimy do pralni.

Zwiedzamy najpierw przyrząd do destylacji wody. Kierownik tego działu objaśnia mi szczegółowo całą wędrówkę wody, jaką musi przebyć ze studni aż do miejsca, w którem się pierze bielizna. Tu znowu inny funkcjonariusz pokazuje mi ogromny zbiornik z bielizną zanurzoną w wodzie. W środku zbiornika jest olbrzymi walec pokryty blachą powyginaną podobnie, jak znane powszechnie ręczne maszyny do prania; walec ów obracany przez maszynę spełnia właśnie funkcyę właściwego prania.

Oglądamy następnie miejsce, w którem na kocach wojskowych suszy się wyprana bielizna na wysuwanych ze szafek żerdkach – widzieliśmy następnie, jak w innej sali dziewczęta tę bieliznę krochmalą i przygotowują do prasowania – weszliśmy wreszcie do prasowalni.

Przy odpowiednich przyrządach stoją prasowaczki i prasowacze – pod mosiężne gorące obracające się walce podsuwają kołnierzyki i manszety, aby tam nabrały należytej sztywności i właściwego sobie połysku. Jeszcze jedna sala – a w niej cały szereg pracownic ręcznemi żelazkami doprowadza bieliznę do ostatecznej doskonałości.

Wszystko to jest na parterze, zaś na piętrze mieszczą się biura i akspedyt. Na półkach setki, a raczej może tysiące, pudełek i pudeł, w których bielizna czy to zrobiona na zamówienie, czy też wyprana, opuszcza fabrykę. Prowadzę w dalszym ciągu z panem Gansem rozmowę:

Pożegnałem uprzejmego gospodarza, a wracając do domu, rozmyślałem o nieuleczalnej wadzie naszego społeczeństwa. Jakto, to mamy pod nosem fabrykę, w której mogłyby znaleźć setki biednych rodzin uczciwe zajęcie, a sprowadzamy obce towary? To wyroby nasze są dobre dla obcych, a dla nas nie? To my zawsze będziemy bogacić naszych wrogów, czy oni mieszkają w Berlinie, czy w Wiedniu? To doprawdy więcej niż głupota.

Postanowiłem sobie, żądać w każdym sklepie w Przemyślu kołnierzy i manszetów z fabryki Gansa (można poznać po marce) a sądzę, że każdy komu cokolwiek zależy na rozwoju naszego przemysłu, uczyni to samo.

HISTORIE Z LAMUSA: pozostałe posty