Dr Ludwik Grosfeld 

– adwokat, społecznik i polityk rodem z Przemyśla*

Ludwik Otto Grosfeld, urodził się 26 października 1889 r. w Przemyślu, w rodzinie żydowskiego kupca, ajenta i urzędnika asekuracyjnego Izydora Grosfelda i Barbary z d. Blumenfeld (córki Joachima i Chawy).

Pierwsze klasy szkoły powszechnej Ludwik Grossfeld ukończył prawdopodobnie w domu, ucząc się pod okiem prywatnych korepetytorów, natomiast od 1 września 1897 r. zaczął uczęszczać do 4-klasowej Szkoły Ludowej Męskiej im. St. Konarskiego w Przemyślu. Po jej ukończeniu był L. Grosfeld (w latach 1899-1907) uczniem c.k. Gimnazjum I Wyższego w Przemyślu (późniejsze im. J. Słowackiego). W maju 1907 roku zdał egzamin dojrzałości. Podjęte w roku akademickim 1907/1908 studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu we Lwowie, ukończył w 1911 roku. Rok później, w 1912 roku, promował się na doktora praw w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Następnie odbył aplikację w Sądach Okręgowym i Grodzkim w Przemyślu oraz w renomowanych kancelariach adwokackich dra M. Marguliesa i dra L. Peipera. W roku 1915 L. Grosfeld został powołany do armii austriackiej, w której służył do końca wojny, dochodząc do stopnia podporucznika. Po wojnie ukończył aplikację w kancelarii dra J. Mantla i otworzył w Przemyślu własną kancelarię. Początkiem 1919 roku znalazła ona swoje miejsce pod adresem – ul. Jagiellońska 22, by w połowie roku przenieść się na ul. Serbańską 4. Ostatecznie została przeniesiona na ul. Franciszkańską 20 i pod tym adresem działała do wybuchu wojny w 1939 roku.

Rodzina Grosfeldów

W 1927 roku Ludwik Grosfeld ożenił się z Olgą Kupfer (ur. 1904-1980), córką właściciela sklepu z konfekcją damską, z którą miał córkę Ewę (ur. 1929 – 2012). Olga Kupfer była drugą żoną Ludwika Grosfelda. Pierwszą była Gustawa Bernfeld, z którą Grosfeld zawarł związek małżeński we Lwowie w 1913 roku.

Na początku grudnia 1939 r. L. Grosfeld, jako działacz polityczny, uciekł do Rumunii, skąd przez Francję dostał się ostatecznie do Londynu. W czerwcu 1943 roku został mianowany ministrem skarbu w rządzie londyńskim. Olga Grosfeld wraz z córka Ewą pozostały w kraju. Całej trójce udało się przeżyć wojnę.

Po wyjeździe Ludwika Grosfelda, Olga wraz z córką wyjechały w 1941 roku na krótki czas do Lwowa. Z tego czasu pochodzi list jaki Grosfeld skierował do Jerzego Giedroycia.

Łaskawy Panie!

(…….)

Żona moja i dziecko są we Lwowie. Chciałbym im każdą dopuszczalną drogą pomóc i – o ile to możliwe – wyciągnąć. Ponoć zjawili się w Rumunii legalnie wypuszczeni. Jeśli są jakieś widoki – proszę mnie poinformować i pomoć mi. Proszę również o uwzględnienie mej żony, jeśli są możliwości pewnego (tj. bez narażania na niebezpieczeństwo represji) przekazania pieniędzy. Zwrócę je (także ???) lub wyślę po uwiadomieniu o możliwości.

Prosiłem o to także p. Łącz. – w czasie jego pobytu we Fr. – i może Pan będzie łaskaw z nim się porozumieć. Wiem, że pewne kwoty przekazuje pani Dzu.(działająca w porozumieniu z p. A.) i jeśli ta droga jest skuteczna – proszę o mej żonie pamiętać. Adres żony ma dostawca.

Proszę się nie gniewać, że Pana obarczam – ale jestem tu odcięty od Rumunii i jej stosunków.

O sprawach publicznych można by dużo pogadać – pisać trudno

Uścisk dłoni, dla Pani ukłony 

Ludwik Grosfeld

Żródło fot.:Kultura Paryska, syg. PoJG 08.01

Najwyraźniej prośba skierowana do Giedroycia, z jakiś powodów, nie mogła zostać spełniona i Olga Grosefeld wróciła do Przemyśla, gdzie trafiła do tutejszego getta. W czasie pobytu w przemyskim gettcie pomagała im dawna gosposia, która dostarczała im żywność. Pewnego razu kurier wysłany z Warszawy przez przyjaciela rodziny, Wincentego Markowskiego, przywiózł im fałszywe dokumenty. Niestety matka Olgi – Hinda Kupfer, spaliła je podczas niemieckiej kontroli. Gdy podczas selekcji Niemcy zabrali matkę Olgi i jej brata, żona Ludwika Grosfelda postanowiła uciec z getta. Dawna gosposia dała im wtedy autentyczne metryki swoich krewnych. Mała Ewa została wówczas Józefą Chruszcz.

Najpierw, dzięki pomocy opłaconego Ukraińca, getto opuściła Ewa. W Warszawie, dokąd przyjechała pociągiem z inną opłaconą osobą, przez kilka dni do przyjazdu matki, przebywała w kilku różnych miejscach. Potem, już we dwie, wynajęły pokój na Bielanach w domu Aldony Lipszyc. We wrześniu 1943 r. Ewa Grosfeld zamieszkała u sióstr Zmartwychwstanki na Żoliborzu, gdzie chodziła do szkoły, do sierpnia 1944 roku. Po upadku powstania, podczas selekcji Olga i Ewa Grosfeld skierowane zostały do grupy mającej wyjechać do Niemiec. Na szczęście w obozie w Pruszkowie spotkały, prowadzącego obozową kuchnię, męża Reginy (z d. Welfeld), która była siostrzenicą Ludwika Grosfelda, Mężczyzna uratował je przed wywózką do Niemiec, zabierając je jako pomoce do obozowej kuchni. Gdy po jakimś czasie Olga Grosfeld otrzymała przepustkę uciekła wraz z córką z Pruszkowa i pociągiem udała się do Częstochowy. Tutaj Olga znalazła zatrudnienie jako cywilna furtianka w domu podrzutków u Sióstr Skrytek na ul. Katedralnej. Po wyzwoleniu Częstochowy, matka i córka pojechały do Krakowa. Ludwik Grosfeld wrócił do Polski pod koniec 1945 roku. Zmarł dziesięć lat później w 1955 roku.

Zgodnie z wyznawaną ideologią dr L. Grosfeld zawód adwokata traktował jako służbę społeczną. Jego kancelaria była przystanią i oparciem dla ludzi potrzebujących pomocy nie tylko prawnej, ale także materialnej i moralnej. Biedota robotnicza miała w nim obrońcę swoich praw w sądach, w radzie miejskiej Przemyśla i przed wszystkimi władzami. Procesy prowadził nierzadko bezpłatnie, często dokładał do opłat sądowych, kupował lekarstwa chorym, udzielał pomocy w gotówce. (…) Występował w licznych procesach politycznych, bronił działaczy ruchu robotniczego, zarówno socjalistów, jak i komunistów, a gdy po wielkim strajku chłopskim w 1937 roku w więzieniach znalazły się setki chłopów-ludowców z powiatów jarosławskiego, przemyskiego i mościskiego dr Grosfeld od pierwszej chwili roztoczył nad nimi bezinteresowną opiekę, organizując pomoc prawną, ułatwiając widzenia z rodzinami i doręczanie paczek żywnościowych.

***

Działalność zawodowa dra Grossfelda splatała się ściśle z jego aktywnością polityczną. W ciągu całego okresu międzywojennego pełnił na przemian funkcję sekretarza i przewodniczącego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS na okręg: Przemyśl – Dobromil – Sanok – Krosno – Brzozów. Jeździł po terenie wygłaszając prelekcje i odczyty na zebraniach organizacyjnych, przemawiał na zgromadzeniach publicznych, mityngach i manifestacjach robotniczych.

Bliskie stosunki łączyły dra L. Grossfelda także z wieloma działaczami ludowymi. Przyjaźnił się z Ignacym i Zofią Solarzami, niejednokrotnie odwiedzał Gacką Górkę k. Przeworska, jako prelegent brał udział w zjazdach wychowanków Wiejskiego Uniwersytetu Orkanowego.

Przez dwadzieścia lat dr Grosfeld współredagował tygodnik społeczno-polityczny „Nowy Głos Przemyski”, będący lokalnym organem PPS, do którego pisał większość artykułów wstępnych. Nie szczędził funduszy na utrzymanie pisma i bronił je przed konfiskatami w sądach. W latach 1927-1928 pełnił funkcję wydawcy i redaktora odpowiedzialnego periodyku. (…)

W latach 1929-1939 był radnym Rady Miejskiej w Przemyślu, gdzie z ramienia klubu radnych PPS walczył o pełny samorząd i jego niezależność. (…) W ruchu zawodowym współpracował z przemyską Radą Klasowych Związków Zawodowych, prowadził strajki, występował na konferencjach w Inspektoracie Pracy i Starostwie. W latach 1921-1929 był wiceprzewodniczącym, a następnie przewodniczącym Zarządu Powiatowego Kasy Chorych na powiaty: Przemyśl i Dobromil oraz członkiem Zarządu Okręgowego Kas Chorych we Lwowie. Jednocześnie był organizatorem i przewodniczącym oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Przemyślu.(…)

***

Po wybuchu wojny niemiecko-polskiej we wrześniu 1939 roku przedostał się przez Rumunię do Francji, a po jej kapitulacji w czerwcu 1940 r. do Wielkiej Brytanii. Podczas pobytu we Francji, w styczniu 1940 r. w Angers wszedł do Komitetu Zagranicznego PPS i został Sekretarzem Generalnym Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, pozostając na tym stanowisku w polskim rządzie emigracyjnym w Londynie do lipca 1943 r. W KZ PPS wraz z H. Liebermanem, S. Stańczykiem, J. Szczyrkiem  i J. Beluch-Belońskim należał do lewicowego skrzydła, opowiadającego się za współpracą ze Związkiem Sowieckim. Grupa ta podjęła uchwałę popierającą zawarcie 30.07.1941 r. tzw. układu Sikorski-Majski.

W 1942 r. po wybraniu J. Kwapińskiego przewodniczącym Komitetu Zagranicznego PPS, dr L. Grosfeld został sekretarzem Komitetu. 13.07.1943 r. objął w rządzie emigracyjnym tekę Ministra Skarbu i urząd ten piastował do 24.11.1944 r. Na znak protestu przeciw antysowieckiej polityce gabinetu  T. Arciszewskiego wystąpił z rządu, a w marcu 1945 r. wraz z całą opozycyjną grupą opuścił szeregi Komitetu Zagranicznego PPS. Po rozłamie współorganizował tzw. Zjednoczoną Grupę członków PPS w Wielkiej Brytanii, która 15.07.1945 r. wydała w „Jutrze Polski” oświadczenie o uznaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i poparciu działań zmierzających do zjednoczenia sił socjalistycznych w kraju w jednej partii.

Prezydent RP Władysław Raczkiewicz i członkowie rządu premiera Stanisław Mikołajczyka.

Siedzą od lewej: premier Stanisław Mikołajczyk, prezydent Władysław Raczkiewicz, wicepremier i minister przemysłu, handlu i żeglugi Jan Kwapiński. Stoją od lewej: minister skarbu Ludwik Grosfeld, minister bez teki Henryk Strasburger, minister informacji i dokumentacji Stanisław Kot, minister obrony narodowej gen. Marian Kukiel, minister bez teki Karol Popiel, minister spraw zagranicznych Tadeusz Romer, minister pracy i opieki społecznej Jan Stańczyk, minister spraw wewnętrznych Władysław Banaczyk, dyrektor Biura Prezydialnego Rady Ministrów Adam Romer, minister spraw kongresowych Marian Seyda, minister sprawiedliwości Wacław Komarnicki, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego ksiądz Zygmunt Kaczyński. (fot. NAC)

Powrót do kraju*

W lipcu 1945 r. TRJN mianował dra L. Grosfelda komisarzem Banku Polskiego w Londynie i powołał go na członka Komisji Likwidacyjnej tegoż Banku. Po wykonaniu zadania dr Grosfeld powrócił do kraju  i zamieszkał w Warszawie przy Al. Szucha 16 m. 15.

18.10.1945 r. został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie Żeglugi i Handlu Zagranicznego, a od 7.02.1947 r. pełnił funkcję kierownika tego resortu. 15.04.1947 r. objął stanowisko podsekretarza stanu ds. handlu zagranicznego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. W marcu 1949 r. powierzono mu misję zorganizowania Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, a po jej utworzeniu 28.09.1949 r. został mianowany prezesem Izby. Na stanowisku tym pozostał już do dnia śmierci.

Pełniąc wysokie funkcje rządowe dr L. Grosfeld prowadził nadal aktywną działalność polityczną. Po powrocie z Wielkiej Brytanii we wrześniu 1945 r. wstąpił do odtworzonej PPS i 4.11.1945 r. został dokooptowany do Rady Naczelnej partii. Od 29.12.1945 r. był posłem do Krajowej Rady Narodowej. W 1946 r. uczestniczył w Międzynarodowych Konferencjach Socjalistycznych w Londynie i Bournemouth. W kwietniu 1946 r. wszedł w skład Komisji Spraw Zagranicznych, utworzonej przez Centralny Komitet Wykonawczy PPS.  W maju 1946 r. został członkiem Sekcji Morskiej, powołanej przy Radzie Gospodarczej PPS, a od listopada tego roku wchodził  w skład Rady Organizacyjnej przy CKW PPS. W styczniu 1947 r. wybrano go na posła do Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej. Na XXVII Kongresie PPS wszedł do Rady Naczelnej Partii i pozostawał w jej składzie do Kongresu Zjednoczeniowego PPS  i PPR. Zmarł 13.09.1955 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze B2 – rząd 9 – grób 1.

Obchody Święta Ludowego. W pierwszym rzędzie od lewej: minister Bronisław Kuśnierz, minister Stanisław Kot, minister Władysław Banaczyk, minister Ludwik Grosfeld. W drugim rzędzie: z lewej poseł Michał Kwiatkowski, z prawej ksiądz Zygmunt Kaczyński. Widoczni także m.in.: Paweł Siudak, poseł Elżbieta Korfantowa.(fot. NAC)

(opr. M. Pietrzak)

* Rozdziały „Ludwik Grosfeld – społecznik i polityk” oraz „Powrót do kraju” są skróconą wersją artykułu Pana Zenona Andrzejewskiego, który ukazał się w czasopiśmie „Palestra” nr 11-12/2006 pt.: „Adwokat dr Ludwik Grossfeld (1889–1955)”. W rozdziałach tych wprowadzono ujednolicony zapis nazwiska Ludwika Grosfelda, zgodnie z tym jak podają inne źródła.

Pozostałe posty dotyczące znanych postaci: