Zapomniany przewodnik po Przemyślu

 Stanisława Ferdynanda Piątkiewicza z 1891 roku *

MARCIN DUMA

Przewodnik – czyli publikacja w formie książki zawierająca rys historyczny danej miejscowości z jej planem, opisem zabytków, okolicy oraz wieloma dodatkowymi ciekawostkami, jak wielką przysługę oddaje każdemu z nas, wie o tym ten, kto z takiej publikacji korzystał. Trzymając w ręce tę książeczkę, nikt nie czuje się obco w miejscu mu nieznanym. (…) prawie sto lat temu Mieczysław Orłowicz, (…) w swoim Przewodniku po Przemyślu i okolicy pisał: W powodzi książek i wiadomości dziennikarskich, odnoszących się do Przemyśla, napotykamy, co krok na szczegóły niezgodne z rzeczywistością, świadczące o nieznajomości obecnych i minionych jego stosunków. Powodem tego jest brak dziełka, któreby w sposób przystępny informowało o dziejach naszego miasta, jego zabytkach, teraźniejszości (…). Zapewne taki też cel przyświecał ponad dwadzieścia lat wcześniej przed M. Orłowiczem innemu znanemu mieszkańcowi Przemyśla Stanisławowi Ferdynandowi Piątkiewiczowi.

[S.T. Piątkiewicz] Pochodzący z rodziny rzemieślniczej przybył do Przemyśla w 1881 roku i tu rozpoczął samodzielną działalność drukarską, obejmując wystawioną na sprzedaż przez Jana Cara drukarnię. Szybko dał się poznać jako bardzo dobry fachowiec. Naukę zawodu rozpoczynał w Rzeszowie, tam też stawiał pierwsze kroki w wyuczonym zawodzie. Jego drukarnia początkowo znajdowała się przy ulicy Gimnazjalnej 2, a następnie przy ulicy Wodnej 10 w kamienicy, której był właścicielem. Wydał ponad 150 publikacji w kilku językach, był między innymi wydawcą i redaktorem czasopisma Echo  z nad Sanu i Gazety Przemyskiej. Sam Piątkiewicz aktywnie działał nie tylko na polu zawodowym, ale i społecznym, należąc do Rady Nadzorczej Kasy Zaliczkowej Rzemieślników i Rolników w Przemyślu, a także do przemyskiego Towarzystwa Dramatycznego. Był osobą udzielającą się w środowisku kulturalnym, a jego samego określano jako „krzepkiego tryskającego humorem viveura”. Żonaty z Antoniną  z Nebeskich miał dwóch synów: Mariana i Feliksa¹.

To właśnie dzięki jego inicjatywie i staraniom doszło do wydania drukiem w 1891 roku, być może pierwszego, przewodnika po naszym mieście zatytułowanego Przewodnik po Przemyślu i jego okolicach. Kopia niniejszej publikacji zachowała się do naszych czasów w zbiorach bibliotecznych Archiwum Państwowego w Przemyślu i stanowi cenne źródło poznawcze do dziejów naszego miasta. Wydanie takiej pozycji, (…) musiało być zapewne opłacalne, ponieważ – jak zaznacza Pani Anna Siciak w swojej publikacji Dzieje książki w Przemyślu w okresie autonomii Galicji (1867-1914) – zawarta została tam duża ilość inseratów.

Przewodnik zawierający 46 stron otwiera krótki rys historyczny miasta wraz z ujęciem statystycznym ilości mieszkańców i obiektów mieszkalnych, ponadto wyszczególnione są między innymi ówczesne dzielnice Przemyśla oraz kościoły i pomniki. Na kolejnych stronicach opisane zostały miejsca przechadzek i wycieczek nie tylko po mieście, ale także Krasiczynie, Medyce czy Orzechowcach. W kolejnej części  publikacji w formie wykazu podane zostały ówczesne przemyskie ulice i place, a dalej władze rządowe, wojskowe, autonomiczne, notariusze, adwokaci, lekarze, sądy, urzędy, władze  i instytucje wyznaniowe, zakłady naukowe i wychowawcze. Wymienione zostały także organizacje i towarzystwa, instytucje finansowe, zakłady dobroczynne, hotele i zajazdy, sklepy, zakłady rzemieślnicze  i apteki. Przewodnik zamyka rozkład jazdy pociągów według czasu peszteńskiego relacji: Przemyśl-Lwów, Przemyśl-Kraków, Przemyśl-Chyrów,  Leg-Mihalyi-Przemyśl. Bardzo cennym dodatkiem dołączonym do niniejszej publikacji jest także zachowany Plan miasta Przemyśla i jego okolicy, opatrzony objaśnieniem w języku polskim i austriackim.

Plan miasta Przemyśla i jego okolicy, stanowi cenny materiał topograficzny do dziejów miasta. Zbiory Biblioteki Archiwum Państwowego w Przemyślu.

Wstępną wiadomość i reklamę o przygotowaniach do wydruku  przewodnika zamieściła Gazeta Przemyska (z dnia  8 lutego 1891 r. nr 12, s. 3.) o następującej treści: „Przewodnik po Przemyślu i jego okolicy. Pod tym tytułem wyjdzie w tym miesiącu drukiem i nakładem S.F. Piątkiewicza, dziełko zawierające dokładny opis miasta Przemyśla i jego okolic, z planem miasta i bardzo dokładnie i starannie opracowanym dodatkiem informacyjnym. (…) Dziełko to, przy ogromnym wzroście naszego miasta, powinno się znajdować w ręku każdego mieszkańca Przemyśla (…).Nakład pierwszy w 5000 egzemplarzach (…).

Dwa miesiące później Przewodnik ujrzał światło dzienne, a Gazeta Przemyska (z dnia 3 maja 1891 r. nr 36,  s. 3.) tak pisała o tym wydarzeniu: Znany w kraju naszym ze swej dobrej sławy, drukarz przemyski, p. Stanisław Ferdynand Piątkiewicz, wydał własnym nakładem sporą broszurę p.t.: „Przewodnik po Przemyślu i jego okolicach z planem miasta i dodatkiem informacyjnym”. Właśnie mamy pod ręką pierwszą tego rodzaju książeczkę i otwarcie wyznajemy, że nie zawiódł p. Piątkiewicz nadziei naszych, jakie w nim pokładaliśmy. Książeczka rzeczona w formacie 8-ki, liczy kilkadziesiąt kartek druku na pięknym welinowym papierze  i jest tak pod względem treści jako też formy i zewnętrznego wyglądu bardzo miłą niespodzianką dla każdego Przemyślanina. Całość podzielona jest na kilka części,  i tak: we wstępie znajduje się dokładny  i treściwy opis naszego grodu; dalej następuje historyczny opis Krasiczyna, Medyki, Orzechowiec, następnie wykaz ulic, władz rządowych, cywilnych, wojskowych, autonomicznych w Przemyślu, tudzież adresy lekarzy, adwokatów, stowarzyszeń, zakładów finansowych, przemysłowych itp. Podano również rozkład jazdy kolei Karola Ludwika i państwowej, plan teatru letniego na Zamku. Potem następują inseraty i ogłoszenia przemysłowców. Na końcu jest dokładny i szczegółowy plan miasta, wykonany w słynnym zakładzie Angerera i Göschla we Wiedniu. Egzemplarz kosztuje tylko 20 ct. Nie wątpimy, że „Przewodnik po Przemyślu” znajdzie się w ręku każdego mieszkańca i że młodzież szkolna, pobierająca tu nauki, skorzysta ze sposobności, by się zaopatrzyć w książeczkę, przypominającą jej San, Budy, Zamek, Trzy krzyże itd.

Po ponad 120 latach można ponownie całkiem śmiało stwierdzić, iż wydawca przedstawionego Przewodnika S. F. Piątkiewicz nie zawiódł. Tak jak w dniu wydania, tak i dzisiaj publikacja ta jest wciąż potrzebna, odzwierciedlając i przybliżając nam obraz dziewiętnastowiecznego Przemyśla i jego okolic.

 ^PRZYPISY

¹ Informacje dotyczące osoby Stanisława Ferdynanda Piątkiewicza pochodzą z publikacji: A. Siciak, Dzieje książki w Przemyślu w okresie autonomii Galicji (1867-1914), Przemyśl 2012, s. 88-96; A. Siciak, Piątkiewicz Stanisław Ferdynand, w: Przemyski słownik biograficzny, Przemyśl 2009, t. 1, s. 80-82.

* Poniższy tekst Pana Marcina Dumy ukazał się pierwotnie w piśmie „Nasz Przemyśl” nr. 9 (143)/2016 pod tytułem Zapomniany Przewodnik …

CIEKAWOSTKI HISTORYCZNE: pozostałe posty