Kościół i klasztor Sióstr Karmelitanek Bosych

w Przemyślu (cz. I)

Przemyśl kościołami i zakonami stoi, lecz Siostry Karmelitanki Bose będąc zakonem klauzurowym (tzn. nie opuszczającym murów klasztoru jak tylko w nagłych potrzebach) nie są widywane na ulicach naszego miasta. Historia ich przemyskiego domu zakonnego sięga  początków 1884 roku, kiedy za pozwoleniem ówczesnego biskupa przemyskiego Łukasza Ostoi Soleckiego przybyły do Przemyśla z Krakowa i osiedliły się w zakupionym budynku zlokalizowanym przy ówczesnej ulicy Szczytowej. (1)

Opis wyglądu pierwszego klasztoru przybliża artykuł „Karmel w Przemyślu” zamieszczony  w 24 numerze „Echa Przemyskiego” z dnia 23 marca 1899 r., gdzie znajdujemy taki opis:

„[… ] istnieją w Przemyślu na Podgórzu zakonnice Karmelitanki bose, które w czasie kulturkampfu wypędzone z Poznania przeniosły się do Krakowa, a stąd przybyły do miasta naszego i osiedliły się  w małym ubożuchnym domku, przemienionym na klasztorek z kapliczką , zdolną pomieścić zaledwie kilka osób. Jakiż to skromny ten Karmel przemyski w porównaniu z tym jaki tu istniał  od roku 1630 ufundowany przez Marcina Krasickiego, palatyna podolskiego i starostę przemyskiego: cesarz Józef II zniósł Karmelitów, a klasztor i kościół oddał rząd cesarski Rusinom. Kościół przemieniono na cerkiew katedralną, a w klasztorze dawnym pomieszczono później seminarium grecko-katolickie, a nadto adaptowano go na mieszkania dla kapituły i kleru obrządku grecko-katolickiego. Pamięć jednak, że byli tu kiedyś w Przemyślu Karmelici, nie zaginęła i ona z pewnością wiele wpłynęła na to, że córki św. Teresy tu właśnie osiedlić się chciały. „

„Od pierwszej chwili przybycia tutaj musiały czcigodne Siostry myśleć o budowie klasztoru gdyż w domku jaki zajęły nie mogły się tak umieścić, jak tego wymagała reguła zakonna, a co ważniejsze nie mogły wśród tak niepomyślnych warunków umieszczenia zadość uczynić w całej pełni swoim obowiązkom, oddać się modlitwom i pracom powołania swojego, oddać więc tych usług miastu i społeczeństwu naszemu, jakieby w myśl reguły swojej oddać pragnęły.

Tak więc wszystkie powody nagliły Przełożoną tutejszego Karmelu, iż nie ustawała w zabiegach aby nabyć grunt pod przyszły klasztor i kościółek karmelitański, a równocześnie zebrać fundusze na budowę.

Zabiegi w pierwszym kierunku pomyślnym zostały zakończone skutkiem: nabyto realności na Podgórzu, między ulicą Szczytową i Tatarską i tam przed kilku tygodniami rozpoczęto już prace około wyplantowania terenu na którym budowa zaraz po Świętach Wielkanocnych ma być rozpoczęta [… ] .”

Do wybudowania klasztoru w znacznym stopniu przyczyniła się ofiarność miejscowego społeczeństwa, z której datków zebrano kwotę 70 tys złotych reńskich. Już w marcu 1899 roku było wiadomym, że „cichym, bo bez głośnych i natarczywych odezw, prośbom bogobojnych służebnic Pańskich udało się dotąd na tyle zebrać funduszów, iż mogą rozpocząć  budowę na kilkadziesiąt tysięcy obliczoną (..).” Oczywiście zebrane wówczas fundusze mogły wystarczyć tylko na przeprowadzenie tylko części z zaplanowanych prac budowlanych. „ (…) resztę ubogie zakonnice złożyły w ręce Boga ufając, że On (..) natchnie niejedną duszę do ulokowania swej ofiary w tej kasie, która procenta i w tem życiu i na wieczność całą wypłacać będzie.” ( Echo nr 24 z 1899)

Budowę budynków konwentu prowadzono w latach 1899-1900 według projektu Michała Zaremby Zajączkowskiego, ówczesnego kierownika miejskiego urzędu budowniczego. Po jego śmierci od stycznia 1900 r. pracami budowlanymi kierował przemyski architekt Stanisław Majerski. Z ramienia władzy kościelnej nadzór nad realizacją inwestycji sprawował ks. kanonik Józef Wiejowski, kanclerz kurii przemyskiej.

W ramach założenia powstał neogotycki jednonawowy kościół murowany z cegły z elewacją wyłożoną klinkierem  i ozdobioną tynkowanym i kamiennym detalem architektonicznym.

Kościół składa się z trójprzęsłowego korpusu nawowego z wnękami kaplicowymi tworzącymi rodzaj pseudotranseptu oraz jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą tarczową do którego przylega dwuprzęsłowy chór zakonny. Przy wejściu do kościoła pod koniec 1899 r. wzniesiona została neogotycka kwadratowa wieża, której zwieńczenie stanowi 3 metrowy metalowy krzyż. W wieży umieszczono dwa dzwony, które otrzymały imiona Eliasz i Teresa.

Pod kościołem znajdują się sklepione krypty w części wykorzystywane jako krypty grobowe. Drugą częścią zespołu jest klasztor wzniesiony jako budowla piętrowa, oparta na rzucie czworoboku wewnątrz którego znajduje się dziedziniec nazywany wirydarzem. Całość założenia otacza ceglany  wysoki mur klauzurowy oddzielający zabudowania klasztorne od miasta.

Prace budowlane prowadziła rodzinna firma budowlana z Sieniawy, należąca do Ludwika i Maksymiliana Jabłońskich. Prace kowalsko – ślusarskie powierzono przemyskiej  firmie Jana Żytka, a wyposażenie wnętrza wykonane zostało w pracowni kamieniarsko-rzeźbiarskiej Ferdynanda Majerskiego.

Niestety, nie obyło się w trakcie prac budowlanych bez nieporozumień. W numerze 22 z 1899 r. „Echo Przemyskie” donosiło pod tytułem GWAŁT NA BUDOWIE, iż przedsiębiorca Jabłoński „poprzyjmował ludzi do roboty po największej części ze wsi Kaszyce, którzy na przednówku chcieli coś zarobić.” Niespodobało się to naszym miejskim, z których „kilku odważnych napadło w poniedziałek rano na pracujących robotników, poodbierali  im łopaty, rydle i taczki, kilku pokaleczyli, zabraniając im jako cudzym robić.” Pan Jabłoński skory był ich zatrudnić, nie wiadomo czy z autentycznej potrzeby rąk do pracy, czy z obawy o dalsze ekscesy. Oczywiście stawka „kaszycka” miejskim nie odpowiadała i pan Jabłoński był „zmuszonym wezwać pomocy policyi, która 7 prowodyrów przyaresztowała, reszta zaś płoty uciekła.”  Po tym zajściu, dla bezpieczeństwa, pozostawiono kilku policjantów na straży a praca na budowie wróciła do swojego ustalonego rytmu.

c.d.n.

Piotr Michalski

Przypis (1) Po adaptacji budynku powstała tam kaplica oraz pomieszczenia mieszkalne. „W wykazie ulic, placów i domów w mieście Przemyślu”, który sporządzono w 1895 roku  realności przy ulicy Szczytowej 8 (plac), 10 (dom) i 18 (dom) stanowią już własność Konwentu PP. Karmelitanek. Jak podaje Jakub Sito w „Katalogu Zabytków Sztuki – Przemyśl – zespoły sakralne”, w latach 1883-1892 dokonano zakupu parceli pod budowę nowego domu zakonnego.

   Część II historii o Karmelitankach pod poniższym linkiem

CIEKAWE MIEJSCA: pozostałe posty