Habsburgowie w Przemyślu (cz.I)
Wizyta cesarzy Józefa II i Franciszka I
„Pisanie o związkach naszego miasta z rodziną Habsburgów byłoby – jak zauważył kiedyś L. Fac – oczywistym nadużyciem”. Przemyśl był jednym z wielu miast, które znalazły się pod zaborem austriackim i jednym z wielu, które odwiedzane było przez rządzącą elitę. W ciągu jednak trwającego 146 lat panowania władców z dynastii habsburskiej dostatecznie wielu jej przedstawicieli odwiedziło nasze miasto, aby warto było te odwiedziny przynajmniej odnotować. Z pomocą spieszy nam wspomniany już Lucjan Fac, który w swoim artykule wspomina kilka pobytów Habsburgów w Przemyślu. Pisze on również o „ciekawej” rodzince cesarza Franciszka Józefa, która przysporzyła mu niemałych zgryzot i kłopotów.*
Cesarz Józef II i problem z Ignacym Cetnerem
„Najpierw był rządzący w latach 1740-1790 syn Marii Teresy – Józef II. Jego rządy odcisnęły silne piętno w historii naszego miasta.
W 1774 r. przystąpiono do wyburzania starych murów (chociaż zawsze przekornie można powiedzieć, że dzięki temu mamy ewenement na skalę światową Plac na Bramie, a nie bramę na placu, jak każde normalne miasto). Następnie przyszła kolej na stary renesansowy ratusz, którego rozebranie motywowano fatalnym stanem. Nieco później zabrano się za kościoły i cerkwie. Skasowano klasztory Dominikanów, Dominikanek, Bonifratrów, Karmelitów, Jezuitów, Św. Rocha, Bazylianów, rozbierając również szereg drewnianych cerkwi na przedmieściach. Kościół Karmelitów podarowano unitom, w klasztorze Dominikanów urządzono siedzibę cyrkułu, w klasztorze Dominikanek utworzono szpital wojskowy, w miejsce kolegium jezuickiego powołano gimnazjum, bibliotekę Jezuitów przeniesiono do Lwowa, dokąd trafiło również seminarium duchowne. Co gorsze, w 1778 r. Józef II oddał Przemyśl w dzierżawę hr. Ignacemu Cetnerowi, który dobił miasto swoimi rządami. Zrozumiał to nawet cesarz, który zezwolił na wykup miasta z jego rąk, co nastąpiło w 1789 roku.
Podczas swoich rządów był Józef II w Przemyślu dwukrotnie . Pierwszy raz w roku 1780, po raz drugi w 1786. Obydwie wizyty cesarza związane były z rozwiązywaniem sporu pomiędzy miastem a Cetnerem.”

Józef II Habsburg – z łaski Bożej cesarz rzymski, król Niemiec, Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji i Lodomerii, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii i Lotaryngii etc.
Zapomniane wizyty Franciszka I
Krótkie panowanie Leopolda II w latach 1790-1792, nie sprowadziło Cesarskiej Mości w skromne przemyskie progi, ale już Franciszek I – o czym L. Fac nie pisze w swoim artykule – w czasie swojego długoletniego panowania 1792-1835 był w Przemyślu przynajmniej trzykrotnie.
Ze „Sprawozdania Dyrekcji C.K. Gimnazyum w Przemyślu za rok szkolny 1884” dowiadujemy się, że „Dnia 9.czerwca 1817 przybył do Przemyśla Cesarz Franciszek I wraz z Cesarzową Karoliną, witani z zapałem przez szlachtę, mieszczan i ludność wiejską.” Pobyt cesarza Franciszka I nie był niestety zbyt długi, bowiem już następnego dnia rano o godz. 7 „nastąpił odjazd cesarstwa wśród tych samych radosnych okrzyków mieszkańców miasta.”
Druga wizyta Franciszka I – jak dowiadujemy się ze „Sprawozdania Dyrekcji C.K. Gimnazyum” – miała miejsce 24 września 1823 roku, gdy „przybył do Przemyśla Cesarz Franciszek I w przejeździe swoim do Czerniowiec na kongres z cesarzem rosyjskim i tureckim witany przez ludność miasta wszelkich stanów i młodzież szkolną. (…) Po odbytym kongresie w Czerniowcach wracał Cesarz napowrót do Wiednia i przybył znowu dnia 18. października do Przemyśla, skąd po wypoczynku i udzieleniu licznych audyencyi odjechał żegnany przez licznie zgromadzoną publiczność i i młodzież szkolną ustawioną szeregami za mostem na Zasaniu.”

Franciszek I z rodziną
Niestety, nic nie jest nam wiadomo o kolejnych wizytach cesarza w naszym mieście. „No cóż, Franciszek zaprzątnięty był wojnami z Napoleonem i nie da się ukryć – pisze L. Fac – miał szereg, nie do pozazdroszczenia zmartwień. Niewątpliwie najpoważniejszym była choroba umysłowa syna Ferdynanda, który oprócz tego cierpiał na epilepsję. Problemy zdrowotne czyniły go trwale niezdolnym do sprawowania władzy. Państwem kierował w imieniu cesarza, powołany jeszcze przez Franciszka I baron książę Klemens Lothar von Metternich oraz rada regencyjna złożona z kilku ministrów i książąt-krwi. Rządy Metternicha określane niekiedy mianem nocy metternichowskiej sprowadzały się do zamordyzmu, prześladowań, fobii spisków zagrażających monarchii i nie należały wcale do lżejszych aniżeli pod zaborem rosyjskim „noc paskiewiczowska”.
Zanim jednak Ferdynand przejął po ojcu koronę Cesarstwa Austriackiego, Królestwa Lombardii i Wenecji oraz Królestwa Czeskiego odwiedził Przemyśl 15 listopada 1832 roku. W roku 1848 roku w czasie Wiosny Ludów, po trzynastu latach rządów Ferdynand I (1835-1848) zrzekł się korony a jego miejsce zajął bratanek – Franciszek Józefa I.
Cesarz Franciszek Józef I, który objął swe rządy w roku 1848, odwiedzał nasze miasto około sześciu razy. Bawił w Przemyślu raz dłużej, raz krócej. Pierwszy raz przybył cesarz Franciszek do Przemyśla już w trzy lata po objęciu rządów w październiku 1851 roku. Po raz drugi był tutaj cztery lata później – w czerwcu 1855 roku. Trzecia wizyta miała miejsce we wrześniu 1880 roku. Budowa linii Kolei im. Karola Ludwika była w tym czasie już ukończona, a w Przemyślu stał nowy budynek dworca kolejowego. Wizyta ta miała miejsce w trakcie podróży jaką cesarz Franciszek Józef odbywał wówczas po Galicji i planowanego udziału w wielkich manewrach, które miały odbyć się w Krysowicach pod Mościskami. Podróży cesarza po Galicji w 1880 roku poświęciliśmy osobny artykuł.

* Artykuł L. Faca pt. „Nasz cesarz Franciszek Józef” ukazał się w „Naszym Przemyślu” w styczniu 2009 roku.
Historie z lamusa; pozostałe posty