Bracia Szeptyccy

– Polacy i Ukraińcy, ziemianie, zakonnicy i jeden wojskowy

Familia Szeptyckich

Braci Andrzeja i Stanisława Szeptyckich, kojarzymy na Podkarpaciu głównie z tego, że byli wnukami słynnego Aleksandra Fredry oraz z tego, że obaj identyfikowali się z odmienną narodowością. Jeden uważał się za Ukraińca, drugi za Polaka. Jeden był grekokatolickim duchownym, drugi polskim wojskowym. Ich rodzicami byli Zofia Szeptycka z domu Fredro i Jan Kanty Szeptycki. Bracia więc zarówno od strony matki, jak i ojca, mogli pochwalić się hrabiowskim pochodzeniem.

Zofia Szeptycka, córka Aleksandra Fredry i Zofii Jabłonowskiej-Skarbkowej, urodziła się  21 maja 1837 roku w Lubieniu Wielkim. Dzieciństwo spędziła w majątku Fredrów w Beńkowej Wiszni. Od 1858 aż do ślubu w 1861 mieszkała we Lwowie. 1 października 1861 została żoną Jana Kantego Szeptyckiego (1836–1912) i zamieszkała w majątku męża w Przyłbicach.

Jan Kanty Szeptycki wywodził się z rodu, którego genealogia sięga początków XIII w., czasów Księstwa Halickiego. W I Rzeczpospolitej Szeptyccy nie znaczyli wiele, choć mogli się poszczycić czterema biskupami unickimi (greckokatolickimi) Lwowa i Przemyśla. Jeden z nich, Antoni Szeptycki, w zakonie Atanazy, był fundatorem katedry św. Jura we Lwowie, perły późnego baroku. Do arystokracji Szeptyccy dołączyli w XIX w., gdy Jan Kanty Szeptycki uzyskał od cesarza austriackiego tytuł hrabiowski.

Zofia i Jan Kanty Szeptycki doczekali się siedmiu synów, z których dwóch, pierworodny Stefan Kanty Aleksander (1862–1864) i Jerzy Piotr (1863–1880) zmarli w dzieciństwie. Spośród pozostałej piątki dwóch synów zostało właścicielami ziemskimi, jeden został wojskowym, a dwaj wstąpili do zakonu. Z całej piątki najczęściej wspominanych jest dwóch braci. Roman urodzony w 1865 – grekokatolicki metropolita Lwowa i  o dwa lata młodszy Stanisław – generał Wojska Polskiego. Często wspominani są razem, jakby w opozycji. Wydaje się nawet, że o Stanisławie nie byłoby tak głośno, gdyby nie metropolita Roman. Taka opozycja bardziej Ukraińcy i Polaka, niż duchownego i żołnierza. Roman nie był jednak jedyną „czarną owcą” w rodzinie. Za Ukraińca uchodził również Kazimierz. Trzej pozostali bracia uważali się za  Polaków, choć ród Szeptyckich, do staropolskich rodów nie należał

Grekokatolicki metropolita i polski generał

Najstarszym z synów Zofii i Jana Szeptyckiego był Roman Aleksander Maria Szeptycki (1865–1944) jako ojciec Andrzej, bazylianin, został późniejszym greckokatolickim metropolitą lwowskim. Jego młodszy brat Kazimierz Maria  Szeptycki (1869–1951), po ukończeniu studiów rozpoczął w Wiedniu błyskotliwą karierę polityczną: był nie tylko członkiem austriackiego parlamentu – najpierw izby niższej, a potem wyższej (Herrenhaus) – w powoływanej przez cesarza Radzie Państwa. W wieku ponad 40 lat wstąpił do klasztoru i przybrał monastyczne imię Klemens. „Ich decyzje – pisał Adam Rotfeld  – aby wstąpić do zakonu, a w szczególności w obrządku greckokatolickim, nie spotkały się w rodzinie ze zrozumieniem. Zwłaszcza ojciec nie mógł pogodzić się z tym, że jego synowie postanowili nie tylko prowadzić życie monastyczne, ale związać się z Rusinami, prostym ludem, czyli galicyjskim chłopstwem.(…) Rodzice obu braci mieli świadomość, że ich synowie obierają drogę, która nieuchronnie będzie prowadzić do ich wyobcowania. W środowiskach polskiej elity zostaną uznani za zdrajców „sprawy polskiej”, nie znajdą też zrozumienia wśród ukraińskich chłopów, już choćby z powodu arystokratycznego pochodzenia, ale również po prostu dlatego, że byli Polakami i rzymskimi katolikami. Wbrew wszystkim i wszystkiemu podjęli decyzję o przejściu na obrządek greckokatolicki.”

O roli braci Andrzeja i Klemensa Szeptyckich w ratowaniu Żydów w czasie II wojny światowej oraz o uwikłaniu metropolity Szeptyckiego w konsekwencje ukraińskiego nacjonalizmu pisze szerzej Adam Rotfeld w nr749 pisma „Znak” z 2017 roku (link poniżej)

Duchowni Kościoła greckokatolickiego w kondukcie podczas pogrzebu Józefa Piłsudskiego, 19 maja 1935 r., Kraków. Fot. NAC/IKC

Odmiennie do dwóch pozostałych, trzeci syn Zofii i Jana Szeptyckiego – Stanisław Maria Jan Szeptycki (1867–1950) – obrał w Austrii karierę wojskowego, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został generałem Wojska Polskiego.

„Podczas I wojny (..) przeszedł z wojska austriackiego do Legionów Polskich i został dowódcą III Brygady, a następnie dowódcą Polskiego Korpusu Posiłkowego, w skład którego weszła część żołnierzy dotychczasowych Legionów. W grudniu 1916 r. Szeptycki wkraczał na czele oddziałów legionowych do Warszawy. Było to pierwsze wojsko polskie na jej ulicach od powstania listopadowego.” W listopadzie 1918 r. Józef Piłsudski wyznaczył Stanisława Szeptyckiego na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Jako Minister Spraw Wojskowych Szeptycki wydał w 1923 r. rozkaz ustanawiający dzień 15 sierpnia, utożsamiany ze zwycięskim przełomem w Bitwie Warszawskiej – Świętem Żołnierza Polskiego. Choć z początku Piłsudski darzył Szeptyckiego zaufaniem, to w latach trzydziestych ich stosunki były co najmniej chłodne. Na stanowisku ministra nie zagrzał miejsca długo. W tym samym roku 1923 kiedy Prezydent Stanisław Wojciechowski mianował go ministrem, „przychylając się do przedstawionej mu prośby o dymisję” zwolnił Stanisław

Szeptycki został uhonorowany najwyższymi polskimi i zagranicznymi odznaczeniami, między innymi otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, czterokrotnie Krzyż Walecznych, liczne ordery austro-węgierskie, pruskie, rosyjskie, wirtemberskie, bawarskie, francuskie i innych krajów europejskich.

Generał Stanisław Szeptycki zmarł 9 października 1950 roku w podkarpackiej Korczynie, wsi należącej niegdyś do Szeptyckich. Pochowany został na tamtejszym cmentarzu.

Niemiecki generał Felix von Barth i pułkownik Stanisław Szeptycki odjeżdżają po inspekcji wojskowej Legionów w Zambrowie w styczniu 1917 roku. Fot. NAC/Instytut Józefa Piłsudskiego

Gen. Stanisław Szeptycki (1 z lewej) i gen. Mieczysław Kuliński (2 z lewej) zwiedzają wystawę lotniczą w Barbakanie. Fot. NAC

 ***

Wspomnieć w końcu wypada o dwóch pozostałych braciach Szeptyckich. To Aleksander i Leon, którzy zostali właścicielami ziemskimi, mieszkującymi wraz z licznymi rodzinami w Łaszczowie i Łabuniach (Aleksander) oraz Przyłbicach (Leon). „Do 1939 roku domy te – pisał Adam Daniel Rotfeld  – były swoistymi gniazdami rodzinnymi. Tam się wszyscy spotykali w czasie rozmaitych uroczystości, tam też spędzano wspólnie święta.” Aleksander Maria Dominik (1866–1940) ożenił się w 1893 r. z Izabellą Sobańską. Najmłodszy z braci Leon Józef Maria Szeptycki (1877–1939) w roku 1902 pojął za żonę Jadwigę z Szembeków (1883–1939), wnuczkę swojego wuja Jana Fredry (tj. brata Zofii Szeptyckiej), o którym wspomnieliśmy na wstępie. We wrześniu 1939 roku , na rozkaz NKWD, Leon został zamordowany wraz z żoną w rodowych Przyłbicach, choć ukraińska ludność próbowała go bronić. Syn Leona, por. Andrzej Szeptycki, został wzięty do niewoli i zamordowany w Katyniu. Drugi syn – Jan Leon – walczył w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

Poniżej zamieszczamy dwa materiały o braciach Szeptyckich, z których pierwszy wydaje się zasługiwać na szczególną uwagę !!!

opr. M. Pietrzak

Pozostałe posty dotyczące znanych postaci: